تاریخچه

شهرضا از جمله شهرهای بسیار قدیمی منطقه ی اسپاهان (اصفهان) است. بررسی های تاریخی وجود آثاری از گذشته های دور را نشان می دهد که قبل از ورود لشکریان اسلام، این مکان به صورت قریه ای آباد بوده است. شهرضا در قدیم به نام «قمشه» خوانده می شد.

قمشه از دو کلمه «کوم» و «شه» که به معنی شکارگاه می باشد گرفته شده و در اين باره گويند: که در زمان ساسانيان قميشه به نام قلعه سميرم مشهور بوده ودارای وسعت زيادی بود. همچنين گفته اند قمشه از دو جزء قم و شه ترکيب شده و جای آب جوشنده و روان و ماندگار يعنی آبگير است. در فرهنگ نوبهار نوشته شده: ((قمشه شهری است قريب به اصفهان در اصل کومه شه بوده است کومه شه به معنی شکارگاه شاه رفته شهری آباد گشته و مورد استعمال تخفيف يافته کمشه گرديده سپس معربش نموده قمشه گفته اند))

باتشکيل دولت صفويه و به دنبال آن پايتخت شدن اصفهان اهميت قمشه افزايش يافت زيرا قرار گرفتن اين شهر بر سر يکی از راه های مهم تجاری و فاصله نزديک به اصفهان موجب گرديد که از نظر تدافعی به صورت نوعی پادگان ميان اصفهان و فارس درآيد، کاروان سراها توسعه يابد و امامزاده شاهرضا به عنوان مرکز مذهبی مورد توجه قرار گيرد. اما در زمان تسلط افغان ها بر اصفهان ضربات ويران کننده ای بر اثر هجوم های پياپی بر اين شهر وارد گرديد و با اين حال جنگ قدرت ميان طايفه های گوناگون بعد از آن قمشه را به مرز نابودی کشاند و به دليل عدم امنيت سبک معماری قمشه تغيير يافت و به صورت شهری در درون حصار محصور شده شکل گرفت.

 توسعه قمشه به شکل دايره ای در اطراف هسته اوليه شهر تا پايان حکومت قاجاريه ادامه يافت. دروازه های مهم آن دروازه ی اصفهان (کوچ کمال) و دروازه شيراز بود و در بين اين دو دروازه دروازه سيد خاتون قرار داشت که هم برای رفتن به روستاهای اطراف و هم برای دسترسی به مزارع مورد استفاده قرار می گرفت. دروازه های کوچک ديگر عبارت بودند از: دروازه دهاقان، حاج کمال، شاه مراد و دروازه آقا که در کنار محله ي آقا قرار داشت. بعد از سال 1304 که امنيت بيشتری در ايران بوجود آمد دوره ي تازه ای از معماری نيز در شهر پديدار گشت.

بعداز مسافرت رضا خان در سال 1299 به قمشه زمينه ی تغيير نام آن فراهم شد و ابتدا در سال 1304 به پهلوی شهر تغيير نام داد. در سال 1305 به طور رسمی نام اين شهر شهرضا خوانده شد و از طرف وزارت کشور به تمام ادارات دولتی ابلاغ شد. بعد از انقلاب اسلامی در سال 1357 ابتدا مدرس شهر ناميده شد زيرا شهيد مدرس مدتی در اين شهر و روستای اسفه بوده است سپس مدتي قمشه ناميده شد و بالاخره به خواست اکثر مردم نام قشنگ شهرضا بر اين شهر گذاشته شد.

در پيدايش و گسترش قمشه دو عامل نقش اساسی داشته اند: يکی قرار گرفتن در کنار راه های بازرگانی و تجارتی و ديگر وجود يک مرکز مذهبی. با وجود اين تفکر و تلاش مردم در طول زمان با بهره گيری از منابع طبيعی موجود سبب گسترش بيشتر شهر شده است.

قرار گرفتن اين شهر بر سر راه ارتباطی اصفهان-شيراز و احداث مسجد جامع ،کاروانسرا و بازار در در دوره اسلامی که تمام فعاليتهای تجاری در آن صورت می گرفت به توسعه شهر کمک کرد.

بنا به سندی موجود در مرکز اسناد ملی، از سال 1306 اقداماتی در جهت خيابان کشی در شهرضا انجام گرفت و به دنبال آن در سال 1313 اولين خيابان اصلی شهر که جهت شمالی- جنوبی داشت احداث گرديد. اين خيابان که ازميان بافت قديمی شهر عبور می کرد تغييراتی را در محلات قديمی و بافت فيزيکی شهر به وجود آورد. جمعيت علاوه بر سکونت يافتن در بخش قديمی در جهت های شمالی و شرقی نيز سکونت گزيدند و کم کم از مصالح ساختمانی بادوام نظير آجر و آهن استفاده نمودند. اهميت تجاری شهر دوباره زنده شد و بنا بر سند ديگر کارخانه ريسندگی و بافندگی شهرضا در سال 1315افتتاح گرديد و بافت قديمی ديگر تنها مرکز فعاليت های تجاری و اقتصادی شهر نبود. در سال1315 تعداد زيادی از بناهای قديمی جهت وسعت عرضی معابر تخريب گرديد و اين تغييرات فيزيکی در سالهای بعد ادامه يافت. با مهاجرت اقوام ترک به اين منطقه شهر، قمشه بافت جديدی پيدا کرد.

علاوه بر خطوط ارتباطی، تجارت، اقتصاد، کشاورزی و عشاير در توسعه فيزيکی شهرضا موثر بوده است. شهرضا به علت وجود سابقه طولانی از جمله شهر هايی است که دارای هويت تاريخی است و درطول حيات خويش معماري های بسياری را آزموده است. مسايل امنيتی اجتماعی سياسی اقتصادی فرهنگ حاکم جامعه و تجربيات همواره عوامل مهمی در تعيين رشد و توسعه کالبد اين شهر بوده است و به همين دليل این شهر قديمی از استخوانبندی منسجمی برخوردار است.

معرفی شهرستان

شهرِضا  در ۷۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان واقع شده است. این شهرستان با موقعیت جغرافیایی خاص بر سر راه پنج استان کشور یعنی استان های چهارمحال و بختیاری، یزد، فارس، اصفهان و کهگیلویه و بویر احمد قرار گرفته است. مساحت شهرستان 3984 کیلومتر مربع ، جمعیت حدود 144000 نفر و میانگین ارتفاع از سطح دریا حدود 1856 متر است . شهرضا شهری است با دو هوای متفاوت، هوای کوهستانی و هوای کویری کم آب و با خاک حاصلخیز. آب و هوای آن نسبتاً گرم و خشک است.

از آثار تاریخی شهرستان می توان به مسجد جامع و قسمتی از بازار شهر که میراث دوران سلجوقی است اشاره کرد . سایر آثار تاریخی شهرضا عبارتند از : مسجد نو، مسجد خان، بقعه سیده خاتون، بقعه امامزاده علی اکبر، مسجد پوده، کاروانسرای مهیار، بازار بزرگ چهارسوق، کاروانسرای ملک التجار، کارخانه ریسندگی نوین و برج های کبوتر.

شهرضا (قمشه ) از قدیم الایام مهد علم و دانش و فرهنگ و هنر بوده و دانشمندان ،حکما ، عرفا و شعرای بزرگی را در دامن خود پرورش داده است به گونه ای که یونانچه ایران شهرت یافته است از جمله می توان به ذکر نام تنی چند از آنها پرداخت:

1- ابوبکر قومسی (معاصر صاحب بن عباد) 2- ملا مصطفی قمشه ای 3- آقای محمد رضا قمشه ای 4- حکیم نصرالله قمشه ای 5- حکیم اسدالله قمشه ای 6- حکیم ملا هادی فرزانه (حکیم فرزانه) 7- آیت الله میرزا ملا هادی قمشه ای 8- حکیم محی الدین مهدی الهی قمشه ای 9- ملا مرتضی قمشه ای 10- حکیم زاهد (ابوالمعارف) 11- مرحوم سید حسن میربد: مفسر و مترجم قرآن 12- آیت الله سید حسن مدرس (سیاستمدار و روحانی مشهور) 13- استاد قاسم سیاره (آشفته) 14- استاد بهرام سیاره (پریش) 15- استاد علی خدادادی (استاد برجسته هنر فرش بافی) 16- حضرت آیت الله حاج سید مهدی حجازی (مولف و مجتهد) 17- پروفسور پرویز ولندانی (عضو عالی رتبه ناسای آمریکا ) 18- سردار شهید و فاتح خیبر حاج ابراهیم همت 19- سردار شهید و جانباز بزرگوار حاج سید جمال طبائیان 20- سردار شهید دکتر حاج سیف الله حیدر پور و ...

و اساتید در قید حیات :

1- استاد طاهر (پژوهشگر و نویسنده در عرصه زبان و ادبیات فارسی) 2- استاد حاج قربانعلی زمانی (منجم و فیلسوف) 3- استاد حسن عرفان ( ادیب و مولف گرانقدر) 4- حضرت آیت الله نجفی قمشه ای (شهید زنده هفت تیر) 5- حضرت آیت الله صالحپور (محقق و پژوهشگر) 6- پروفسور ناطقیان ( دبیر انجمن مشاهیر ایرانی) مقیم آمریکا و ... .